خلود در عذاب جهنم از منظر ابن‌قیم جوزی و علامه طباطبایی

خلود اهل نار و عذاب ابدی یکی از بحث‌های مهم و پیچیده‌ای است که عالمان دیانت را مشغول کرده است و هریک به‌مقتضای اصول و مبانی فکری خویش روش متفاوتی برای حل این مسئله و سؤالات مطرح دراین‌باره در پیش گرفته‌اند؛ ازجمله اینکه چگونه عذاب ابدی و خلود همیشگی در آتش با رحمت و عدالت خداوند سازگار است و اینکه چگونه ممکن است گناه محدود، عذابی نامحدود داشته باشد. این تفاوت رأی را در نظرات ابن‌قیم اشعری و علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر شیعی به‌خوبی می‌توان مشاهده کرد. ابن‌قیم جوزی ازجمله متکلمانی است که قائل به خلود در عذاب نیست و به‌طور وسیع و روشمند به مسئله خلود اهل نار پرداخته است. وی در بخشی از سخنان خود، آراء قائلین به خلود را بیان کرده است و در بخشی دیگر، آن‌ها را نفی و نقد می‌کند. وی با بیان ادله فراوان عقلی و نقلی، جاودانگی‌نداشتن در آتش را اثبات می‌کند. علامه طباطبایی در تفسیر آیاتی که مربوط به خلود اهل نار است، بر اصل خلود پافشاری کرده است و سعادت و شقاوت، خیر و شر در آدمیان را به ظهور حالات و ملکات نفسانی نسبت می‌دهد که در دنیا کسب کرده‌اند و معتقد است اگر کفر و شرک در نفس رسوخ کند، باعث عذاب دائمی می‌شود؛ اما بر این نکته نیز تأکید می‌کند که خلود در نار به کافران اختصاص دارد. ‌وی در رابطه با خلود اهل نار بر این نکته تأکید دارد که قرآن کریم بر خلود و جاودانگی در آتش، نص صریح دارد و معتقد است نمی‌توان همة احکام شرع و خصوصیات معاد را با مقدمات کلى عقل اثبات کرد؛ زیرا دست عقل به آن خصوصیات و جزئیات نمى‏رسد و تنها راه اثبات آن، تصدیق به نبوت پیامبر صادق است. ابن‌قیم جوزی و علامه طباطبایی هریک با توجه به مشرب و مبانی فکری که داشته‌اند، در تبیین مسئله خلود در عذاب دلایلی بیان کرده‌اند که به لحاظ روشی و محتوایی و تفسیری متفاوت‌اند.